آیین سنتی

ترکمن های ایران عمدتاً در کنارهای شرقی دریای خزر شامل بخش‌های شمالی و شرقی استان گلستان و در بخش‌هایی از خراسان سکونت دارند. آنان به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند. بیشترشان مسلمان، اهل سنت و پیرو مذهب حنفی هستند. جاذبه های مناطق ترکمن نشین متنوع و شامل جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی بی شماری است.

ترکمن‌ها شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه معروف به اغوزیا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون  و بین دریای آرال به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمن‌ها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. 

ترکمن‌های ایران بیشتر در شرق دریای خزر، منطقه ترکمن صحرا و اطراف رودخانه اترک و گرکان رود سکونت دارند. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران می‌توان بندر ترکمن، گنبد کاووس، کلاله، آق قلا، گمیشان ، مراوه تپه ، سیسمن دشت و اینچه برون را نام برد.

فرهنگ و زبان

ترکمن‌ها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچ‌نشین بودند اما پس از آن به مرور ده‌نشین و شهرنشین شده‌اند، از نظر دینی پیرو دین اسلام و مذهب اهل سنت و از لحاظ زبانی با سایر مردمان ترک نظیر آذربایجانی ها و ترک های استانبولی نزدیکی دارند. از جاذبه های مناطق ترکمن می توان موارد زیر را برشمرد:

ساز اصلی در موسیقی ترکمنی انواع دوتار ترکمنی است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد.

خانه های چوبی دو طبقه ای که در بخش گومش تپه ساخته شده است فرهنگی کهن ترکمنی را نشان می دهد.

اسب‌های ترکمن پرورش یافته در منطقه ترکمن صحرای ایران یکی از اصیل‌ترین نژادهای اسب در سطح جهان می‌باشد. شهرستان گنبد کاووس و کلاله از مراکز مهم پرورش اسب ترکمن است. هرساله مسابقاتی تحت عنوان کورس بهاره و پاییزه درشهرهای گنبدواق قلا و بندرترکمن برگزار می‌شود.

جاذبه های ترکمن صحرا

• گنبد قابوس
• آرامگاه و گورستان خالد نبی
• هزار دره
• جزیره آشوراده
• تالاب گمیشان
• اسب های ترکمن
• سیمین شهر

گنبد قابوس، مهم ترین جاذبه تاریخی مناطق ترکمن

یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ترکمن صحرا، گنبد قابوس (کاووس)، اثری از دوران باشکوه تبرستان است که با ارتفاع ۷۲ متر بر فراز تپه ای خاکی در شهر گنبد کاووس قرار دارد . این اثر به عنوان بلندترین برج آجری جهان به ثبت جهانی رسیده است.

بلندای این گنبد مخروطی این بنا ۱۸ متر است.

گرگان در قرن ۱۰ میلادی یکی از ولایت‌های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر نامور بود، مانند کاوووس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. 

ویل دورانت (ویکی پدیا)

آرامگاه و گورستان خالد نبی

بر بلندای تعداد پر شمار تپه های سبز رنگ و در نزدیکی بقعه عالم بابا، آرامگاه خالد نبی،  از جاذبه‌های ترکمن صحرا، از پیامبران الهی قرار دارد. جهت رسیدن به این آرامگاه باید از مراوه‌تپه به بالای کوه گوگجه داغ بروید، مسیری بسیار زیبا و همچنین گورستان آن تماشایش، تا مدت مدیدی از ذهن شما پاک نخواهد شد. در نزدیکی این قبرستان و آرامگاه، بقعه‌های عالم بابا و چوپان آتا نیز وجود دارد.

هزار دره : از دیگر جاذبه های طبیعی مناطق ترکمن، هزار دره در مسیر قبرستان خالد نبی قرار دارد که سنگ قبرهای عجیبش یکی از دیدنی‌ترین مقاصد گردشگری ایران است. تپه ماهور های هزار دره به ویژه در بهار و تابستان بسیار زیبا هستند. این تپه‌ها درکنار روستای گردشگری گچی سو بالا واقع شده است. جنس خاک این تپه ماهور ها از خاک رس می باشد که این نوع خاک ارزش بسیاری دارد. گمان ها گویای این حقیقت است که زمانی این منطقه دریا بوده است.

جزیره آشوراده، خاذبه ای خاص در مناطق ترکمن

تنها جزیره ایرانی دریای خزر، در شهر بندر ترکمن واقع شده است. در این جزیره و اطراف آن که دیدنی می باشند، می‌توانید شاهد گونه‌های گیاهی همچون درختچه های انار و حیواناتی نظیر روباه، قرقاول و پرندگان دریایی باشید.

تالاب گمیشان، جاذبه طبیعی و دیدنی ترکمن

تالاب گمیشان با ۲۰ هزار هکتار وسعت با نواری از تپه های شنی از دریای مازندران جدا می شود و در شمال ایران به مرز ترکمنستان می رسد. این تالاب علاوه بر تاثیر مثبت بر آب و هوای منطقه زیستگاه بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی بوده و طبق پژوهش های انجام شده از غنای ژنیتیکی بالایی برخوردار است.

چنگر فراوان ترین پرنده این تالاب است و این محل یکی از زیستگاه های مناسب برای گونه های مرغابی، پلیکان و غازها است. همچنین در این تالاب ۲۰ گونه ماهی شناسایی شده است.

اسب های ترکمن، جاذبه مهم در مسابقات اسبدوانی

پادشاهان ایرانی بسیاری در طول تاریخ برای کشور گشایی های خود از اسب های ترکمن استفاده کردند. بی شک این نوع اسب تاثیر بسزایی در پیروزی ها و موفق ها در جنگ های آنان داشته است. اسب ترکمن گونه‌ای از اسب با نژاد ترکمن خالص است که در منطقه ترکمن صحرا زیست کرده و پرورش می‌یابد. رنگ آن‌ها بیشتر خاکستری رنگ است و بدنی کشیده و لاغر دارند. اسب ترکمن اسبی است که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است. از جمله: قد ۱۴۸ تا ۱۵۵ سانتیمتر، گوش‌های بلند و متحرک. نژادهای شناخته شده اسب ترکمن در سه گروه :یموت، اسب آخال تکه، چناران(مخلوط از تلاقی اسب ترکمن و اسب عرب) تقسیم بندی شده است. صادرات این نوع اسب به خارج از کشور ممنوع است.

جاذبه های سیمین شهر

این شهر در یکی از بخش های شهرستان گمیشان استان گلستان واقع شده است. رودخانه گرگان‌رود از ميان اين شهر می گذرد. زنان سیمین شهری به تولید صنایع دستی همچون قالیچه و سوزن دوزی مشغول هستند.. شغل اکثر مردمان اين شهر کشاورزی و دامداری می باشد.

وجود شنبه بازار از نظر اقتصادی و اجتماعی رونق خاصی به این شهر داده‌است. وجود ساختمانهای قدیمی با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال، زیارتگاه بهاء الدین نقشبندی در ۸ کیلومتری شهر نیز در کنار خرید صنایع دستی متنوع مخصوص این شهر از جاذبه های مهم در زمینه ی توریسم این خطه از استان گلستان محسوب می شوند.

ترکمن های مناطق خراسان

این دسته از مردمان ترکمن، بیشتر در استان خراسان شمالی سکونت دارند. فرهنگ و آداب آن ها با دیگر مردم ترکمن شباهت دارد و گره خورده است. و می توان گفت این تقسیم بندی ترکمن های خراسان از نقطه نظر نواحی جغرافیایی است. مناطقی در همسایگی ترکمن‌ها دیده می‌شوند که مردمانشان در بعضی روستاها از گروه‌های خراسانی هستند.

صنایع دستی این نواحی:

ترکمن های این استان در منطقه مرزی جرگلان از توابع شهرستان راز و جرگلان در نزدیکی بجنورد ساکن هستند. دارای هنر و صنایع با ارزشی هستند. از جمله آن ها می توان به رودوزی های لباس ها، قالی و قالیچه ترکمن و…. اشاره کرد. ترکمن ها هنر سوزن دوزی را روی لباس ها موسوم به چلپی را که بسیار کار ظریفی می باشد سالیان زیادی است که انجام می دهند. از این لباس ها در مراسم خود همواره استفاده می کنند. قالی و پشتی ترکمن از صنایع دستی حاصل از مهارت های زنان ترکمن است. این هنرها نیز بیشتر در منطقه جرگلان در شمال بجنورد و در شهرستان مانه و سملقان نمود دارند. طرح فرش های ترکمن خاص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی بافته می شوند. نقش های فرعی این فرش ها شامل شانه ای، غزال گز، چهارقاب و … است.

قالیچه دو رو ابریشم دویدخ (دورو) از هنرهای خاص دستان هنرمند اقوام ترکمن استان خراسان شمالی است که از این بافته به عنوان پرده استفاده می گردد.

غذاها، جاذبه خوشمزه مناطق ترکمن

از جاذبه های فرهنگی مناطق ترکمن می توان به غذاهای متنوع و لذیذ آن اشاره نمود. غذاهای محلی ترکمن‌ها همچون چکدیرمه، قاتلاما، اکمک، باسترمه و بولامه از آداب و فرهنگ سنتی مردم ترکمن صحرا سرچشمه گرفته است. 

چکدرمه :

مشهورترین غذای محلی استان گلستان است. این پلو که تا حدودی مشابه استامبولی پلو است ، غذای مخصوص بندر ترکمن و آق قلا به شمار می رود. ترکیبات اصلی این غذای ایرانی را گوشت ، برنج ، پیاز ، رب گوجه فرنگی ، روغن ، نمک و فلفل تشکیل می دهد. در روش پخت دیگری می توان به جای گوشت ، از ماهی هم استفاده کرد. این پلو را به همراه دوغ و سبزی خوردن سرو می کنند.

قاتلاما:

نانی است روغنی و برای پخت آن ابتدا آرد را خمیر می کنند. خمیر آماده را به صورت قطعاتی که هر قطعه یک قرص نان بشود ، تقسیم می کنند. خمیرهای ورقه شده را که به شکل دایره ای کامل است ، روی هم می چینند و در فاصله ورقه ها ، روغن می مالند. تعداد این ورقه ها ی نازک خمیر ، به ضخامت نهایی قاتلاما بستگی دارد پس از آماده شدن قاتلاما ، بلافاصله بر آن، شکر می پاشند تا شیرینی شکر در تمام لایه ها جذب شود.

اکمک:

برای پختن اکمک که در ترکمنستان چلفک می گویند دیگ چدنی را در روی آتش گرم می کنند. ته دیگ را با مقدار کمی روغن ، چرب می کنند. خمیر آماده را به صورت لایه ای نازک و مدور در می آورند. با کمک کاردی دسته بلند در داخل دیگ می چرخانند و پس از چند دور چرخاندن ، زیر و رو می کنند تا طرف دیگر نیز کاملا پخته شود. بعد از مرحله فوق ، لایه ی دیگر بر لایه ی اولی اضافه می کنند و باز در داخل دیگ می چرخانند. در این مرحله نیز عمل لایه گذاری تکرار می شود. آنگاه لایه های پخته شده را از دیگ در می آورند. در هم می پیچند و با ریختن شکر در لابه لای آن همراه با چایی مصرف می کنند.